Lačho lafi taro Luka Kava si Lačho lafi savo pisisada manuš palo alav Luka, savo sasa doktori, misionari savo phirda e apostolesa e Pavlesa thaj ni sasa Jevrejo. Kava lil sikavol e Isuseso bijandipe, leso džuvdipe, sikajipe, čudesura thaj meripe ko krsto, uštipe tare mule thaj leso vazdipe ko nebo. Jekh tare glavno tema kale Lačhe lafesi si kaj o Isus pherol e obećanjura save o Dol dija e Izraelese ano Purano Savez kaj o Radosno haberi naj samo e Jevrejenđe nego i paše manuša save naj Jevreja. Ane kava lil taro Lačho lafi sikada tare but teme, gothe uključil pe i molitva, o Sveto Duxo, radujipe, zahvalnost thaj e pare. Kava lil gija sikavol sar o Isus sastarda thaj oprostisada bute manušenđe, gothe si kola so sesa but nasvale il opsednutime benđencar, čore, bezehale, čhudime manuša thaj but džuvlja. O Luka kava pisisada, khatende paše o 65 berš palo Hrist.
1O Luka bičhalol lil e Teofilese tare Isuseso džuvdipe1 Mangleja Teofile, sar so džane, but džene lije te pisin tar okova so sasa, so o Dol obećisada prekale prorokura, a ćerdilo maškar amende. 2 Pisisade amenđe kola save korkore dikhlje vadži tare anglune đivesa thaj ćerdile sluge e Devlese Lafese, 3 gija i me, mangleja Teofile, tuće pisiv sa redasa, golese so sa taro anglunipe ispitujisadem. 4 Gija ka ave uverimo kaj okova so sikade tut tare Hristeso džuvdipe si čačipe.
O meleko vaćarol taro bijandipe e Jovaneso e Krstiteljeso5 Ano vreme e Irodeso o caro e Judejako sasa nesavo svešteniko tare Avijinaso redo,[~1~] akhardola Zaharija thaj lesi romni sasa taro pleme e Aaroneso, savi akhardola Jelisaveta. 6 Solduj džene sesa čačutne anglo Dol thaj živisade palo vaćaripe thaj palo zakono e Gospodeso bizo nisavo bilačhipe. 7 Len naj sasa čhave, golese kaj i Jelisaveta naštine te ačhol khamni, a solduj džene sesa već purane.
8 Jekh đive, o Zaharija kandija e Devle ano Hram golese kaj palo dužnost sasa leso redo, 9 kaj palo adeti e sveštenikurengo birisade le barbutosa te džal e Devlese te kadil ano Svetište e Gospodeso.[~2~] 10 Thaj kana o Zaharija dija te kadil ano Hram, but manuša sesa avral thaj molisajle e Devlese.
11 Tegani e Zaharijase sikadilo o meleko e Gospodeso savo ačhilo ki desno rig taro oltari e kadimaso. 12 Kana o Zaharija dikhlja le, but darajlo.
13 Al o meleko vaćarda lese: “Ma dara, Zaharije! Golese kaj ći molitva sasa šundi. Ći romni i Jelisaveta ka bijanol murše thaj tu ka de le alav Jovan. 14 Tu ka ave radosno thaj baxtalo thaj but džene ka aven blagoslovime lese bijandimasa. 15 Golese kaj ka avol baro anglo Gospod thaj ni ka pijol mol thaj zuralo pijipe thaj ka pherdol e Svetone Duxosa dok si ano vođi pe dako. 16 O Jovane bute čhaven e Izraelese ka iril anglo Gospod, lengo Dol. 17 Vov ka džal anglo Gospod sar manuš savo anol o haberi ano Duxo thaj ano zuralipe sar o Ilija o proroko. Ka miril e ile e dadenđe premale e čhave thaj okola so ni šunen e Devle te aven gođaver sar e manuša save ćeren kova so o Dol phenol kaj si šukar. Sa kava ka ćerol te pripremil e manušen te šaj aven spremna e Gospodese avimase.”
18 O Zaharija vaćarda e melekose: “Pale soste me gova ka džanav? Golese kaj sem purano thaj mi romni si bute beršenđi.”
19 O meleko phenda lese: “Me sem o Gavrilo savo ačhav anglo Dol.[~3~] Bičhaldo sem te vaćarav tuće kava lačho lafi. 20 Ak, ka ave laloro thaj ni ka vaćare dži gova đive dži kaj sa gova ni ćerdol, golese so ni pačajan an me lafura save ka pherdon ano pravo vreme.”
21 Thaj avral e manuša ađućarde e Zaharija thaj čudisajle sose gaći majisajlo ano sveto than e Hrameso. 22 A kana iklilo o Zaharija naštine te vaćarol. Vov dija len znakura golese kaj sasa laloro thaj e manuša haljarde kaj dikhlja dičhipe dži kaj sasa ano sveto than e Hrameso.
23 Kana nakhle e đivesa tar leso kandipe ano Hram, o Zaharija đelo čhere. 24 Pale kala đivesa ačhili khamni i Jelisaveta lesi romni thaj ni iklili avral pandž čhon[~4~] thaj vaćarda: 25 “Gija ćerda manđe o Gospod ane kala đivesa kaj pelo lese žal manđe! Uljarda mandar kaja ladž maškare manuša kaj ni sasa ma čhave.”
O meleko vaćarol taro bijandipe e Isuseso26 Kana i Jelisaveta sasa šovto čhon khamni, o Dol bičhalda e meleko e Gavrilo ano cikno foro Nazaret ani Galileja 27 ki jekh čhej Marija savi sasa mangli romese e Josifese savo sasa tari kuštik e carosi e Davidesi. 28 Kana o meleko o Gavrilo avilo late, phenda: “Av radosno, tu so arakhljan milost. O Gospod si tusa. [Blagoslovimi san maškare džuvlja!]”
29 A voj kaj dikhlja e meleko darajli tare lafura lese thaj dija gođi savo sasa kava pozdrav. 30 Thaj phenda laće o meleko: “Ma dara, Marija! Golese kaj arakhljan milost anglo Dol.[~5~] 31 Ak, ka ačhe khamni, ka bijane čhave thaj ka de le alav Isus.[~6~] 32 Vov ka avol baro thaj ka akhardol Čhavo Embareso. O Gospod o Dol, ka dol le autoritet te vladil sar caro, sar o David, leso paradad. 33 Vov ka caruil ane kuštika e Jakovese sa e đivesa thaj lese carstvose ni ka avol krajo.”
34 Tegani i Marija pučlja e meleko: “Sar ka avol gova kana sem me vadži čhej?”
35 O meleko o Gavrilo vaćarda laće: “O Sveto Duxo ka avol pe tute thaj o zuralipe e Embareso ka učharol tut. Golese kaj gova so ka bijandol ka avol sveto thaj ka akhardol Čhavo e Devleso. 36 Ak, ći bibi i Jelisaveta ačhili khamni ane purane berša i ka bijanol murše. E manuša vaćarde kaj voj naštine te ačhol khamni, al akana si šov čhon khamni. 37 Golese kaj o Dol šaj sa so phenol!”
38 I Marija phenda: “Ake i me sem sluškinja e Gospodaresi. Nek avol palo ćiro lafi!” Thaj o meleko đelo latar.
I Marija džal te dičhol e Jelisaveta39 A i Marija pale gola đivesa spremisajli thaj siđarda ani bregali phuv ano foro e Judejako. 40 Kana resli odori, đeli ano čher e Zaharijaso thaj pozdravisajli e Jelisavetasa. 41 Thaj kana i Jelisaveta šunda o pozdrav e Marijako, čhelda o čhavo ane lako vođi thaj i Jelisaveta pherdili Svetone Duxosa. 42 Ane sa o glaso vaćarda e Marijaće: “Emblagoslovimi san maškare sa e džuvlja thaj blagoslovimo o čhavo ane ćiro vođi. 43 Kotar manđe kava čast kaj tu i dej me Gospodaresi aviljan ke mande? 44 Golese dikh, kana šundem ćiro pozdrav ane mingre kana, čhelda o čhavoro ane mingro vođi. 45 Blago tuće so pačajan kaj ka ćerdol kova so vaćarda tuće o Gospod!”
I Marija slavil e Devle46 Tegani i Marija vaćarda:
“Slavil mi duša e Gospode! 47 Mo duxo veselil pe ano Dol, ane mingro Spasitelji, 48 so sasa milostivno e poniznone sluškinjaće. Golese dikh, od akana ka akharen man blagoslovimi sa e manuša. 49 Golese so ćerda manđe but šukaripe o Zuralo Dol, sveto si leso alav! 50 Vov si milostivno sa e manušenđe tare sa e kuštika, kolenđe save daran lestar. 51 Sikada po zuralipe pe vastesa, čhudija e barikanen ane lenđe ponosna mislura. 52 Čhudija e vladaren taro lengo tron, thaj vazdija e teljarden. 53 E bokhalen čaljarda šukarimasa, thaj e barvalen mukhlja čuče vastencar. 54 Pomožisada e Izraele, ćire sluga, te dol pe gođi taro milost,[~7~] 55 sar so obećisada amare kuštikenđe, e Avraamese thaj lese semese dži ko poslednjo đive.”56 I Marija bešli e Jelisavetasa paše trin čhon thaj pale gova irisajli čhere.
Bijandilo o Jovane o Krstitelj57 A i Jelisavetaće avilo o sato te bijanol thaj bijanda čhave. 58 Kana šunde laće pašutne thaj lačhi familija kaj o Gospod sikada laće baro milost, radujisajle lasa.
59 Thaj kana o čhavoro sasa ohtoto đive, avile te ćeren le suneti thaj manglje te den le alav Zaharija. 60 Al i Jelisaveta vaćarda: “Na, leso alav ka avol Jovan!”
61 Von phende lačhe: “Naj tut khoni ani ćiri familija gole alavesa!” 62 Tegani pučlje e dade e Zaharija vastencar sar bi vov manđola te avol leso alav. 63 Thaj o Zaharija manglja khanči pe soste šajine te pisil thaj pisisada: “Jovan ka avol leso alav.” Thaj savore čudisajle. 64 Tare jekh drom o Zaharija lija te vaćarol thaj lija te slavil e Devle.
65 I dar e Devlesi avili ane sa e pašutne lenđe thaj ki sa i bregali Judeja šundilo kava so sasa. 66 Savore dije gođi tar gova:[~8~] “So ka avol tar kava čhavo? Golese so o va e Gospodeso sasa pe leste.”[~9~]
O Zaharija prorokujil taro po čhavo o Jovane thaj taro Mesija67 O Zaharija, o dad e Jovaneso, pherdilo e Svetone Duxosa thaj prorokuisada:
68 “Blagoslovimo o Gospod o Dol e Izraeleso so avilo thaj ikalda pe[~10~] manušen! 69 Vazdija amenđe e zurale Spasitelje,[~11~] tari kuštik e Davidesi[~12~] pire slugasi, 70 sar so vaćarda ano purano vreme andare muja tare sveta prorokura pire, 71 kaj ka ikalol amen tare amare dušmanura thaj tare vasta[~13~] savorenđe save mrzin amen. 72 Sasa milosno amare kuštikenđe, thaj ispunisada po sveto savez† Ano original ačhol: “Savez” dikh:
Ps 106,45–46, 73 savez savo dija e Avraamese amare paradadese, 74 te ikala amen tare vasta amare dušmajenđe, thaj te kanda e Devle bizi dar, 75 ano svetost thaj ano pravednost angle leste sa dok sam džuvde. 76 A tu, Jovane mo čhavo, ka akhardo proroko Embareso golese kaj ka dža anglo Gospod te ćere leso drom. 77 Ka sikave lese manušen sar te pindžaren o spasenje prekalo oproštenje tare lenđe grehura. 78 Golese so si e Devleso ilo šukar, ka avol o svetlost[~15~] pe amende sar nevi sabalin, 79 te svetlil kolenđe so si ano kalipe[~16~] thaj ani sena e merimasi, a amare pingre ka phiren ko drom taro mir.”[~17~]80 A o čhavoro o Jovane barilo thaj zurajlo duxosa. Kana barilo, đelo ani pustinja sa dži kaj ni iklilo angle Izraelcura te vaćarol o Lafi e Devleso.
Luka 2 ->
*1,5
O Avija sasa šorutno tar kaja grupa sveštenikura thaj sa von sesa kuštika (čhave) e Aaronese, savo sasa angluno izraelsko svešteniko (dikh 2. Dnev 24).
†1,9
E sveštenikura trubuje te phabaren mirišljavo tamjano sar anipe (prinos) e Devlese svako sabalje thaj rat ko oltari savo si posebno andre ano Hram.
‡1,19
savo ačhav anglo Dol Ano original ačhol: “save ačhen anglo Dol”. Kava si phendo sar ukor e Zaharijase. Prisutnost e Gavriloso, savo avol taro Dol, bi trubula te avol dovoljno dokaz e Zaharijase.
§1,24
Pale pandž čhon ka pindžarol kaj si khamni.
*1,30
arakhljan milost anglo Dol Idiom “naći milost” značil te ave pozitivno prihvatimo nekastar: “O Dol odlučisada te dol tut po milost” li “O Dol sikavol po ljubaznost.”
†1,31
Alav “Isus” značil: o Gospod spasil.
‡1,54
O Dol našti bistrol. Kana o Dol “dol pe gođi”, gova si idiom savo značil kaj o Dol delujil ko temelji ke okova so obećisada. Kava vaćarol tare Devleso obećanje e Avraamese (“golese so obećisada amare kuštikenđe kaj ka avol milosrdno”).
§1,66
Ano orginal ačhol: čhute ano ilo
*1,66
o va e Gospodeso sasa pe leste Izraz “va e Gospodeso” odnosil pe pe Gospodeso zuralipe. “E Gospodeso zuralipe sasa lesa” il “O Gospod ćerda ane leste zurale”.
†1,68
ikalda pe “poćinda, otkupisada”
‡1,69
e zurale Spasitelje Ano original ačhol: “šing spasenja amenđe”. I šing e životinjenđi sasa simboli taro blagoslovimo zuralipe te branin pe. O Mesija vaćarol vov si sar i šing savi isi la zuralipe te spasil o Izrael sar “savo šaj te spasil amen”.
§1,69
Ano original ačhol: “ano čher lese slugasi e Davidese”. E Davideso “čher” kate sikavol lese familija, tačno, lese kuštika: “ani familija lese slugasi e Davidesi” li “savo si tari kuštik tar leso kandino o David”.
*1,71
vasta predstavil zuralipe save bilačhe manuša koristin protiv e Devleso narodo.
†1,72
Ano original ačhol: “Savez” dikh: Ps 106,45–46
‡1,78
svetlost Svetlo si često metafora pašo čačipe. Kate vaćarol pe taro duxovno čačipe savo o Spasitelj ka dol sar iklipe e khameso savo sikadol ki phuv. DikhMal 4,2.
§1,79
kalipe Kate si i tama metafora pašo odsutnost taro duxovno čačipe. Kate e manušenđe savenđe nedostajil duxovno čačipe vaćarol sar te phene bešen ano kalipe: “manuša save ni džanen o čačipe”.
*1,79
drom taro mirsi metafora pašo džuvdi pe savo anol dži gova sar manuš te avol le mir e Devlesa: “te avol mirno an po džuvdipe” il “te phire ko drom savo inđarol ko mir”.
1 Mangleja Teofile, sar so džane, but džene lije te pisin tar okova so sasa, so o Dol obećisada prekale prorokura, a ćerdilo maškar amende. 2 Pisisade amenđe kola save korkore dikhlje vadži tare anglune đivesa thaj ćerdile sluge e Devlese Lafese, 3 gija i me, mangleja Teofile, tuće pisiv sa redasa, golese so sa taro anglunipe ispitujisadem. 4 Gija ka ave uverimo kaj okova so sikade tut tare Hristeso džuvdipe si čačipe.
5 Ano vreme e Irodeso o caro e Judejako sasa nesavo svešteniko tare Avijinaso redo,[~1~] akhardola Zaharija thaj lesi romni sasa taro pleme e Aaroneso, savi akhardola Jelisaveta. 6 Solduj džene sesa čačutne anglo Dol thaj živisade palo vaćaripe thaj palo zakono e Gospodeso bizo nisavo bilačhipe. 7 Len naj sasa čhave, golese kaj i Jelisaveta naštine te ačhol khamni, a solduj džene sesa već purane.
8 Jekh đive, o Zaharija kandija e Devle ano Hram golese kaj palo dužnost sasa leso redo, 9 kaj palo adeti e sveštenikurengo birisade le barbutosa te džal e Devlese te kadil ano Svetište e Gospodeso.[~2~] 10 Thaj kana o Zaharija dija te kadil ano Hram, but manuša sesa avral thaj molisajle e Devlese.
11 Tegani e Zaharijase sikadilo o meleko e Gospodeso savo ačhilo ki desno rig taro oltari e kadimaso. 12 Kana o Zaharija dikhlja le, but darajlo.
13 Al o meleko vaćarda lese: “Ma dara, Zaharije! Golese kaj ći molitva sasa šundi. Ći romni i Jelisaveta ka bijanol murše thaj tu ka de le alav Jovan. 14 Tu ka ave radosno thaj baxtalo thaj but džene ka aven blagoslovime lese bijandimasa. 15 Golese kaj ka avol baro anglo Gospod thaj ni ka pijol mol thaj zuralo pijipe thaj ka pherdol e Svetone Duxosa dok si ano vođi pe dako. 16 O Jovane bute čhaven e Izraelese ka iril anglo Gospod, lengo Dol. 17 Vov ka džal anglo Gospod sar manuš savo anol o haberi ano Duxo thaj ano zuralipe sar o Ilija o proroko. Ka miril e ile e dadenđe premale e čhave thaj okola so ni šunen e Devle te aven gođaver sar e manuša save ćeren kova so o Dol phenol kaj si šukar. Sa kava ka ćerol te pripremil e manušen te šaj aven spremna e Gospodese avimase.”
18 O Zaharija vaćarda e melekose: “Pale soste me gova ka džanav? Golese kaj sem purano thaj mi romni si bute beršenđi.”
19 O meleko phenda lese: “Me sem o Gavrilo savo ačhav anglo Dol.[~3~] Bičhaldo sem te vaćarav tuće kava lačho lafi. 20 Ak, ka ave laloro thaj ni ka vaćare dži gova đive dži kaj sa gova ni ćerdol, golese so ni pačajan an me lafura save ka pherdon ano pravo vreme.”
21 Thaj avral e manuša ađućarde e Zaharija thaj čudisajle sose gaći majisajlo ano sveto than e Hrameso. 22 A kana iklilo o Zaharija naštine te vaćarol. Vov dija len znakura golese kaj sasa laloro thaj e manuša haljarde kaj dikhlja dičhipe dži kaj sasa ano sveto than e Hrameso.
23 Kana nakhle e đivesa tar leso kandipe ano Hram, o Zaharija đelo čhere. 24 Pale kala đivesa ačhili khamni i Jelisaveta lesi romni thaj ni iklili avral pandž čhon[~4~] thaj vaćarda: 25 “Gija ćerda manđe o Gospod ane kala đivesa kaj pelo lese žal manđe! Uljarda mandar kaja ladž maškare manuša kaj ni sasa ma čhave.”
26 Kana i Jelisaveta sasa šovto čhon khamni, o Dol bičhalda e meleko e Gavrilo ano cikno foro Nazaret ani Galileja 27 ki jekh čhej Marija savi sasa mangli romese e Josifese savo sasa tari kuštik e carosi e Davidesi. 28 Kana o meleko o Gavrilo avilo late, phenda: “Av radosno, tu so arakhljan milost. O Gospod si tusa. [Blagoslovimi san maškare džuvlja!]”
29 A voj kaj dikhlja e meleko darajli tare lafura lese thaj dija gođi savo sasa kava pozdrav. 30 Thaj phenda laće o meleko: “Ma dara, Marija! Golese kaj arakhljan milost anglo Dol.[~5~] 31 Ak, ka ačhe khamni, ka bijane čhave thaj ka de le alav Isus.[~6~] 32 Vov ka avol baro thaj ka akhardol Čhavo Embareso. O Gospod o Dol, ka dol le autoritet te vladil sar caro, sar o David, leso paradad. 33 Vov ka caruil ane kuštika e Jakovese sa e đivesa thaj lese carstvose ni ka avol krajo.”
34 Tegani i Marija pučlja e meleko: “Sar ka avol gova kana sem me vadži čhej?”
35 O meleko o Gavrilo vaćarda laće: “O Sveto Duxo ka avol pe tute thaj o zuralipe e Embareso ka učharol tut. Golese kaj gova so ka bijandol ka avol sveto thaj ka akhardol Čhavo e Devleso. 36 Ak, ći bibi i Jelisaveta ačhili khamni ane purane berša i ka bijanol murše. E manuša vaćarde kaj voj naštine te ačhol khamni, al akana si šov čhon khamni. 37 Golese kaj o Dol šaj sa so phenol!”
38 I Marija phenda: “Ake i me sem sluškinja e Gospodaresi. Nek avol palo ćiro lafi!” Thaj o meleko đelo latar.
39 A i Marija pale gola đivesa spremisajli thaj siđarda ani bregali phuv ano foro e Judejako. 40 Kana resli odori, đeli ano čher e Zaharijaso thaj pozdravisajli e Jelisavetasa. 41 Thaj kana i Jelisaveta šunda o pozdrav e Marijako, čhelda o čhavo ane lako vođi thaj i Jelisaveta pherdili Svetone Duxosa. 42 Ane sa o glaso vaćarda e Marijaće: “Emblagoslovimi san maškare sa e džuvlja thaj blagoslovimo o čhavo ane ćiro vođi. 43 Kotar manđe kava čast kaj tu i dej me Gospodaresi aviljan ke mande? 44 Golese dikh, kana šundem ćiro pozdrav ane mingre kana, čhelda o čhavoro ane mingro vođi. 45 Blago tuće so pačajan kaj ka ćerdol kova so vaćarda tuće o Gospod!”
46 Tegani i Marija vaćarda:
56 I Marija bešli e Jelisavetasa paše trin čhon thaj pale gova irisajli čhere.
57 A i Jelisavetaće avilo o sato te bijanol thaj bijanda čhave. 58 Kana šunde laće pašutne thaj lačhi familija kaj o Gospod sikada laće baro milost, radujisajle lasa.
59 Thaj kana o čhavoro sasa ohtoto đive, avile te ćeren le suneti thaj manglje te den le alav Zaharija. 60 Al i Jelisaveta vaćarda: “Na, leso alav ka avol Jovan!”
61 Von phende lačhe: “Naj tut khoni ani ćiri familija gole alavesa!” 62 Tegani pučlje e dade e Zaharija vastencar sar bi vov manđola te avol leso alav. 63 Thaj o Zaharija manglja khanči pe soste šajine te pisil thaj pisisada: “Jovan ka avol leso alav.” Thaj savore čudisajle. 64 Tare jekh drom o Zaharija lija te vaćarol thaj lija te slavil e Devle.
65 I dar e Devlesi avili ane sa e pašutne lenđe thaj ki sa i bregali Judeja šundilo kava so sasa. 66 Savore dije gođi tar gova:[~8~] “So ka avol tar kava čhavo? Golese so o va e Gospodeso sasa pe leste.”[~9~]
67 O Zaharija, o dad e Jovaneso, pherdilo e Svetone Duxosa thaj prorokuisada:
Ps 106,45–46,
80 A o čhavoro o Jovane barilo thaj zurajlo duxosa. Kana barilo, đelo ani pustinja sa dži kaj ni iklilo angle Izraelcura te vaćarol o Lafi e Devleso.
Luka 2 ->*1,5 O Avija sasa šorutno tar kaja grupa sveštenikura thaj sa von sesa kuštika (čhave) e Aaronese, savo sasa angluno izraelsko svešteniko (dikh 2. Dnev 24).
†1,9 E sveštenikura trubuje te phabaren mirišljavo tamjano sar anipe (prinos) e Devlese svako sabalje thaj rat ko oltari savo si posebno andre ano Hram.
‡1,19 savo ačhav anglo Dol Ano original ačhol: “save ačhen anglo Dol”. Kava si phendo sar ukor e Zaharijase. Prisutnost e Gavriloso, savo avol taro Dol, bi trubula te avol dovoljno dokaz e Zaharijase.
§1,24 Pale pandž čhon ka pindžarol kaj si khamni.
*1,30 arakhljan milost anglo Dol Idiom “naći milost” značil te ave pozitivno prihvatimo nekastar: “O Dol odlučisada te dol tut po milost” li “O Dol sikavol po ljubaznost.”
†1,31 Alav “Isus” značil: o Gospod spasil.
‡1,54 O Dol našti bistrol. Kana o Dol “dol pe gođi”, gova si idiom savo značil kaj o Dol delujil ko temelji ke okova so obećisada. Kava vaćarol tare Devleso obećanje e Avraamese (“golese so obećisada amare kuštikenđe kaj ka avol milosrdno”).
§1,66 Ano orginal ačhol: čhute ano ilo
*1,66 o va e Gospodeso sasa pe leste Izraz “va e Gospodeso” odnosil pe pe Gospodeso zuralipe. “E Gospodeso zuralipe sasa lesa” il “O Gospod ćerda ane leste zurale”.
†1,68 ikalda pe “poćinda, otkupisada”
‡1,69 e zurale Spasitelje Ano original ačhol: “šing spasenja amenđe”. I šing e životinjenđi sasa simboli taro blagoslovimo zuralipe te branin pe. O Mesija vaćarol vov si sar i šing savi isi la zuralipe te spasil o Izrael sar “savo šaj te spasil amen”.
§1,69 Ano original ačhol: “ano čher lese slugasi e Davidese”. E Davideso “čher” kate sikavol lese familija, tačno, lese kuštika: “ani familija lese slugasi e Davidesi” li “savo si tari kuštik tar leso kandino o David”.
*1,71 vasta predstavil zuralipe save bilačhe manuša koristin protiv e Devleso narodo.
†1,72 Ano original ačhol: “Savez” dikh: Ps 106,45–46
‡1,78 svetlost Svetlo si često metafora pašo čačipe. Kate vaćarol pe taro duxovno čačipe savo o Spasitelj ka dol sar iklipe e khameso savo sikadol ki phuv. DikhMal 4,2.
§1,79 kalipe Kate si i tama metafora pašo odsutnost taro duxovno čačipe. Kate e manušenđe savenđe nedostajil duxovno čačipe vaćarol sar te phene bešen ano kalipe: “manuša save ni džanen o čačipe”.
*1,79 drom taro mirsi metafora pašo džuvdi pe savo anol dži gova sar manuš te avol le mir e Devlesa: “te avol mirno an po džuvdipe” il “te phire ko drom savo inđarol ko mir”.